با مهمترین منابع تحقیق و پژوهش در شیمی آشنا شوید.

درک و استفاده از منابع تحقیق و پژوهش یکی از چالشهای اساسی برای دانشجویان و پژوهشگران شیمی است. امروزه صدها منابع مطالعاتی و ژورنال در زمینه شیمی وجود دارند که اکثرا هم در زمینه‌های مشابه پایه‌گذاری شده‌اند. هر کدام از این منابع ممکن است حاوی اطلاعاتی باشند که به شیمیدان‌ها در حل مسئله در زمینه تدریس و یا آزمایش تحقیقاتی کمک کنند. به دلیل اهمیت بسیار زیاد استفاده صحیح از متون شیمی ما در این مقاله سعی کرده‌ایم یک نمای کلی از مهمترین منابع تحقیق و پژوهش در شیمی ارائه دهیم که بتوانید برای یافتن پاسخ سوالات خود در زمینه شیمی از آن بهره بگیرید.

یک اصل در شیمی تجربی وجود دارد: “یک ساعت در کتابخانه ارزش یک روز در آزمایشگاه را دارد.” هر پژوهشگر شیمی قبل از انجام کار آزمایشگاهی بایستی در مورد فرآیند مورد نظر خود در منابع مطالعاتی جستجو کرده و با تمام جوانب کار خود آشنا شود تا علاوه بر اجتناب از انجام کارهای تکراری انجام شده توسط محققان دیگر، بتواند در کمترین زمان ممکن به نتیجه کار مطلوب خود دست یاید. به عنوان مثال اگر هدف کار آزمایشگاهی سنتز یک ماده شیمیایی است بایستی قبل از شروع کار آزمایشگاهی یک جستجوی کامل در مورد فرآیند مورد نظر انجام دهید و روش مختلف برای تهیه ترکیب موردنظر و یا مشابه آن پیدا کنید و در نهایت روشهای مختلف را با دقت و بررسی زیاد از نظر مقیاس، در دسترس بودن مواد اولیه، پیچیدگی فرآیند و سهولت انجام کار و همچنین مسائل ایمنی مقایسه کنید و بهترین فرآیند را برای پروژه خود طراحی کنید. مجموعه منابع و مطالب برای آشنایی با فرآیندهای شیمیایی و همچنین یافتن راه‌جل برای کارهای پژوهشی شیمی بسیار گسترده هستند در ادامه با ما همراه باشید تا با مهمترین منابع تحقیق و پژوهش آشنا شوید.

مهم‌ترین منابع تحقیق و پژوهش در شیمی

مهم‌ترین منابع تحقیق و پژوهش شیمی در 7 دسته عمده (1) مقالات شیمی، (2) پتنت‌های شیمی، (3) پایان‌نامه‌های شیمی، (4) کتب شیمی، (5) دایره‌المعارف‌های شیمی، (6) چکیده‌ها و نمایه‌های شیمی، (7) مراجع داده‌های طیفی شیمی تقسیم بندی می‌شوند که در ادامه به صورت کلی هر کدام از این متون را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1. مقالات شیمی

مقالات به عنوان رگ حیات ارتباطات علم شیمی بوده‌ و به عنوان حافظه تحقیقات علمی عمل می‌کنند. استفاده از مقالات به محققان این امکان می‌دهد که تحقیقات خود را بر پایه کار دیگران بنا کرده و از تکرار غیرضروری کارهای گذشته خودداری کنند. در واقع مقالات نقطه آغاز و پایان پروژه‌های تحقیقاتی هستند. یک پژوهشگر برای آغاز کار تحقیقاتی خود ابتدا مقالات مرتبط با پروژه خود را جستجو و مطالعه کرده و پیشرفت‌های انجام شده در این زمینه را مورد بررسی قرار می‌دهد تا برای انجام پروژه خود به دید وسیع تری دست یاید. مقالات شیمی توسط ناشران مختلف و در مجلات مختلف منتشر می‌شوند. بسیاری از مجلات شیمی به صورت الکترونیکی در دسترس مشترکین هستند و متن کامل مقالات را در قالب‌های مختلف، عمدتاً به صورت HTML و PDF ارائه می‌دهند. امروزه بیش از ۸۵ درصد مقالات شیمی جدید بدون درنظرگرفتن کشور مبدا به زبان انگلیسی نوشته می‌شوند. انواع مقالات به طور خلاصه به چهار دسته مقالات تحقیقاتی (research paper)، مقالات مروری (Review paper)، نامه‌ها (Communication & Letters) و یادداشت‌ها (Notes) تقسیم بندی می‌شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

مقالات تحقیقاتی شیمی

مقالات پژوهشی مهمترین نوع مقالات شیمی هستند و بخش عمده ای از متون تخصصی شیمی را شامل می شوند. این مقالات به منظور به اشتراک گذاری نتایج تحقیقات انجام شده در آزمایشگاه منتشر می‌شوند. ساختار مقالات تحقیقاتی شامل بیشینه تاریخی موضوع پژوهش به همراه ارائه مهم یافته‌ها، نتیجه گیری و جزئیات آزمایشات هستند. این مقالات توسط ناشران مختلف در زمینه‌های مختلف شیمی مانند شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، نانو شیمی، فیتوشیمی و …. چاپ می‌شوند. شما می‌توانید از طریق وب سایت‌های ناشران ژورنال‌های شیمی به مقالات دسترسی داشته باشید. از جمله ناشران مهم مقالات شیمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• The American Chemical Society (ACS)
• The Royal Society of Chemistry (RSC)
• Wiley Online Library
• Elsevier
• Science
• Thieme Chemistry
• Science
• Nature

مقالات مروری شیمی

مقالات مروری شامل طبقه بندی مقالات تحقیقاتی گذشته درباره موضوع خاص هستند. این طبقه بندی بر اساس محتوای درونی یا زمانی انجام می‌شوند و ارزیابی و مقایسه راهکارهای مختلف برای یک کار تحقیقاتی یا سنتز یک ماده شیمیایی را ارائه می‌دهند. بخش های مختلف یک مقاله مروری شامل مقدمه، ترکیب نتایج و نتیجه‌گیری است و برخی از قسمتهای مقالات تحقیقاتی مانند بخش تجربی در مقالات وجود ندارد. گاهی اوقات مقالات مروری برای بررسی بخش اعظم یک پروژه که توسط یک تیم تحقیقاتی و در یک دوره زمانی طولانی انجام شده است، منتشر می‌شود که به آنها Account گفته می‌شود. مطالعه مقالات مروری به خواننده کمک می‌کند تا با افراد فعال در آن زمینه آشنا شده و پیشرفت‌ها، اکتشافات عمده و بحث‌ها و اکتشافات عمده را شناسایی کنند. برخی از مجلات از جمله Chemical reviews به طور تخصصی مقالات مروری شیمی در زمینه های مختلف منتشر می‌کنند.

نامه‌ها و یادداشت‌های شیمی

به مقالات کوتاه Communications و یا letters گفته می‌شود که در اصطلاح فارسی نامه نامیده می‌شوند. در نامه‌ها جزییات آزمایشات به صورت خلاصه بیان شده و از آنجاییکه محدود به یک موضوع و یا کشف مهم هستند، به صورت فوری چاپ می‌شوند تا عموم در جریان کار انجام شده قرار گیرند. برخی از ژورنال‌ها مانند Chemical Communication fi به صورت اختصاص مقالات کوتاه Communication منتشر می‌کند. همچنین برخی مجلات نوشته‌های کوتاهی با عنوان notes چاپ می‌کنند شامل بحث‌ها و جزییات آزمایشگاهی کوتاه و مختصر است.

2. پتنت‌های شیمی

پتنت‌های شیمی حاوی اطلاعات فنی در مورد فرمولاسیون، روشهای تولید ، کاربردها و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مواد شیمیایی هستند. این پتنت‌ها به منظور حفظ حقوق مالکیت فکری اختراعات شیمیایی در برابر استفاده غیرمجاز توسط ثبت می‌شوند و از اهمیت بسیار زیادی برای شرکتهای شیمیایی برخوردار هستند. محققانی که در زمینه تولید و یا فرمولاسیون و بهبود خواص انواع مواد شیمیایی فعالیت دارند از پتنت‌ها به صورت گسترده‌ای در تحقیقات خود استفاده می‌کنند. شما می‌توانید به انواع پتنت‌های فارسی، انگلیسی، روسی، آلمانی و … از طریق پایگاههای ثبت پتنت مانند google patent ،USPO ،Espacenet و … دسترسی داشته باشید.

3. پایان‌نامه‌های شیمی

پایان‌نامه‌های شیمی نتایج کارهای تحقیقاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری هستند. زمانی که دانشجویان بخواهند از پایان‌ نامه خود دفاع کنند، نتایج تحقیفات خود را در قالب پایان‌نامه و یا رساله ارائه می‌دهند. شما می‌توانید با استفاده از پایگاه‌های جستجوی پایان نامه به هم به پایان‌نامه‌های فارسی و هم انگللیسی دسترسی داشته باشید و از اطلاعات آنها به منظور تسریع پیشرفت و یا یافتن راهکار برای حل مشکلات پیش آمده در پروژه تحقیقاتی خود استفاده کنید. از مهمترین این پایگاهها می‌توان به Proquest و Dissertation برای دریافت پایان‌نامه‌های خارجی و سایت Irandoc برای دریافت پایان‌نامه‌های ایرانی اشاره کرد.

4. کتابهای شیمی

انواع کتابهای شیمی شامل کتابهای آموزشی (Text books)، هندبوک‌ها (Hand books)، کتابهای مروری (Review books)، دیکشنری‌ها (Dictionaries) و کتابهای جامع (Comprehensive books) هستند که در ادامه به طور اجمالی به آنها پرداخته شده است.

کتابهای آموزشی شیمی

کتابهای آموزشی شیمی به صورت ساده و روان نگارش می‌شوند تا افرادی که تحصیلات تکمیلی در زمینه شیمی ندارند بتوانند از آنها استفاده کنند و از مطالب آنها بهره‌مند شوند. این کتابها معمولا تک جلدی بوده و توسط یک یا چندین مولف نگارش می‌شوند و شما می‌توانید به فرم چاپی و یا آنلاین این کتابها دسترسی داشته باشید و یا از کتابخانه‌ها آنها را امانت بگیرید. کتابهای آموزشی دارای فهرست موضوعی در ابتدای کتاب هستند و در آخر هر فصل نیز فهرست مراجع به همراه تمریناتی جهت ارزیابی میزان یادگیری آورده می‌شود. در این نوع کتابها، نام مولف بسیار حائز اهمیت است و یک کتاب آموزشی در مورد موضوع خاص شیمی ممکن است توسط مولفان مختلف نگارش شده باشد. به عنوان مثال چندین کتاب مختلف در زمینه شیمی عمومی وجود دارد که از بین آنها شیمی عمومی مورتیمر که توسط چارلز مورتیمر نگارش شده است بسیار معروف بوده و به عنوان کتاب مرجع در زمینه آموزش شیمی عمومی شناخته می‌شود. برخی از این کتابهای آموزش به صورت عمیق‌تر به بررسی موضوعات مختلف می‌پردازند و به عنوان کتابهای آموزشی پیشرفته و یا Advanced textbooks شناخته می‌شوند و معمولا به عنوان منابع آموزشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد و دکتری شیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کتابهای آموزشی شیمی در زمینه های مختلف شیمی مانند شیمی عمومی، شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، شیمی تجزیه، شیمی کاربردی، شیمی رنگ و … نگارش می‌شوند. در زیر برخی از کتابهای آموزشی شیمی آلی آورده شده است.

هندبوک‌های شیمی

هندبوک‌‌ها کتابهای راهنما در شیمی هستند که در زمینه‌های مختلف شیمی نگارش می‌شوند. برخلاف کتابهای آموزشی، نسخه‌های چاپی هندبوک‌ها قابل امانت گرفتن از کتابخانه‌ها نبوده و در بخش مرجع می‌توانید از آنها استفاده کنید. از مهمترین هندبوک‌های شیمی Beilstein است که به صورت چند جلدی بوده و هر جلد آن اطلاعاتی درباره ساختمان و پیکربندی و خواص فیزیکی و شیمیایی برخی از انواع ترکیبات شیمیایی ارائه می‌دهد. به عنوان مثال جلد 1 تا 4 این کتاب درباره ترکیبات غیرحلقوی، جلد 5 تا 16 در مورد ترکیبات ایزوسیکلیک، جلد 17 تا 27 درباره ترکیبات هتروسیکل، جلد 28 فهرست موضوعی و جلد 29 فهرست فرمولی است. هندبوک Gmelin نیز یک هندبوک آلمانی در زمینه شیمی معدنی است که شامل داده‌های طیفی، منحنی‌ها و اشکال نمایی برای ترکیبات معدنی است. از دیگر هندبوک‌های مهم در زمینه شیمی می‌توان به هندبوک‌های CRC که شامل اطلاعات فیزیکی و شیمیایی ترکیبات مختلف است اشاره کرد.

دیکشنری‌های شیمی

دیکشنری‌ها دسته دیگری از کتاب‌های شیمی هستند که موضوعات مختلف شیمی را به تفکیک و به صورت کلی مورد بررسی قرار می‌دهند.

کتاب‌های جامع شیمی

کتاب‌های جامع شیمی در زمینه‌های خاص شیمی به صورت کاملا مشروح و با جزییات کامل به بیان مطالب می‌پردازند. این کتابها می‌توانند به صورت چند جلد و توسط چندین متخصص نوشته شده و ویراستاری شوند. کتابهای جامع نیز همانند هندبوک‌ها در قسمت مرجع کتابخانه نگهداری میشوند و امانت داده نمی‌شوند. از مهم‌ترین این کتابها می‌توان به organic synthesis اشاره کرد که تمام روشهای سنتزی شیمی آلی در آن به صورت مفصل توضیح داده شده استذ

5. دایره المعارف‌های شیمی

دایره المعارف‌های شیمی مقالات مرتب شده در زمینه‌های مختلف شیمی هستند که اغلب به صورت الفبایی مرتب شده‌اند. برخی آنها نیز به صورت سالیانه تجدید چاپ می‌شوند. از مهمترین دایره المعارف‌های شیمی می‌توان به ((KO) Encyclopedia of chemical technology (krik othmer اشاره کرد که به بررسی کاربرد شیمی و مهندسی شیمی در صنعت می‌پردازد و شامل ۲۴ جلد و ۶ نمایه است. از دیگر دایره المعارف‌های شیمی Ullman’s encyclo pedia der industrial chemistry است که به دو ربان انگلیسی و آلمانی منتشر شده و شامل ۲۸ جلد و ۱ جلد نمایه است. دایره المعارف Encyclopedia of science and technology نیز از دایره المعارف‌های مطرح در شیمی است که شامل ۲۴ جلد و ۶ نمایه است.

6. چکیده‌ها و نمایه‌های شیمی

نمایه‌های شیمی راهنماهای سازمان یافته‌ای از مجموعه اطلاعات هستند که در مورد موضاعات مختلف و بر اساس اصول خاصی مانند حروف الفبا مرتب شده‌اند و دسترسی به مطالب را برای مخاطبان ساده‌تر می‌کنند. نمایه‌ها در مورد موضاعات مختلفی مانند مواد شیمیایی (Chemical substance index)، فرمول شیمیایی (Formula index)، کلیدواژه‌ها (Keyword index)، پتنت‌ها (Patent index) و … نگارش می‌شوند و به صورت هفتگی (weekly index)، جلدی (Volume index) , جامع (Collective index) منتشر می‌شوند. از مهمترین نمایه‌های دوره‌ای شیمی چکیده‌های شیمی (chemical abstracts) هستند که توسط انجمن شیمی آمریکا منتشر می‌شود. از دیگر نمایه‌های مهم شیمی Merck index است که توسط شرکت مرک (تولید کننده مواد شیمایی) نگارش شده و تمام مواد شیمیایی تولید شده توسط این شرکت به صورت نمایه درآمده است. این نمایه مناسب برای مواد شیمیایی آلی است و اطلاعات مربوطه صدها ماده شیمیایی و فرمول ساختاری در آن آورده شده است. شما با استفاده از شماره شناسایی که برای هر ترکیب اختصاص داشته شده است و با استفاده از آن می‌توانید ترکیب موردنظر را از شرکت مرک خریداری کنید.

7. مراجع داده‌های طیفی شیمی

مراجع مختلفی وجود دارند که با استفاده از آنها بتوانید به داده‌های طیفی مختلف مانند NMR، FT-IR و … دسترسی داشته باشید. از جمله مهم‌ترین این مراجع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• MMRShiftDB: یک پایگاه داده NMR با دسترسی باز برای شناسایی ترکیبات مختلف با استفاده از داده‌های طیفی NMR است. این پایگاه شامل حدود 10000 ساختار و طیف های اختصاص داده شده به آنها است که به صورت مداوم بروزرسانی می‌شود.
• NIST Chemistry WebBook: پایگاه اطلاعاتی موسسه ملی استانداردها و فناوری داده است که شامل داده‌های ترموشیمیایی، ترموفیزیکی و داده‌های طیفی صدها ماده و واکنش شیمیایی است.
• Spectral Database for Organic Compounds, SDBS : داده‌های طیف های IR، 13C-NMR، 1H-NMR، ESR، MS و Raman از جمله مقادیر شیفت شیمیایی و شدت هرکدام از ترکیبات شیمیایی در پایگاه SDBS آورده شده است.
• ChemSpider: پایگاه داده ساختار شیمیایی رایگان که دسترسی سریع به مشخصات و ساختار بیش از 100 میلیون ساختار را از صدها منبع داده فراهم کرده است.

نتیجه گیری

آشنایی با منابع مهم تحقیق و پژوهش شیمی یکی ضروریات برای پژوهشگران و دانشجویان شیمی است و استفاده صحیح و اصولی از منابع منجر به صرفه جویی در زمان و هزینه می‌شود. این منابع بسیار گسترده هستند و ما در این مقاله به صورت کلی به بررسی منابع مهم پرداختیم که شما به راحتی بتوانید به متون شیمی دسترسی داشته باشید. از آنجاییکه اکثر منابع مطالعاتی شیمی به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند اگر در به ترجمه تخصصی متون شیمی نیاز داشتید می‌توانید از خدمات ترجمه تخصصی مجموعه شیمی باما استفاده کنید. ما مشتاقانه منتظر نظرات و دیگاههای شما هستیم.